Cuộc khủng hoảng chính trị Ukraine khiến Mỹ và Nga lại “xử” nhau về chuyện bay do thám trên lãnh thổ mỗi bên, không tuân thủ Hiệp định Vùng trời mở (OS).

OS được ký năm 1992  nhưng năm 2002 mới chính thức thông qua. OS cho phép 34 nước thành viên lập hành lang bay an toàn cho các máy bay do thám nhưng chúng không được trang bị vũ khí.

Máy bay do thám chỉ  trang bị máy chụp ảnh  hiện đại và thiết bị cảm ứng, để chính phủ có máy bay do thám có được hình ảnh và dữ liệu về quân sự của quốc gia “được” do thám.

Họ có quyền sử dụng các thông tin trên  để giám sát việc quốc gia “được” do thám có  tuân thủ các hiệp định, từ kiểm soát vũ khí đến các cuộc tập trung quân, hay không.  Các nước thành viên được phép giấu các phương tiện quân sự bí mật hoặc nhạy cảm, nhưng không được giấu việc tập trung quân đông và vũ khí nhiều.

Quốc gia có chuyến bay do thám phải “xin giấy phép”  cho chiếc máy bay do thám với quốc gia có vùng trời “được” theo dõi. Quốc gia thực hiện chuyến bay này phải báo trước với nước chủ nhà 72 giờ.

Cho đến tuần qua, Mỹ và các đồng minh châu Âu (trong 34 quốc gia thành viên Hiệp định OS (Open Sikies) vẫn thực hiện các chuyến bay giám sát /tuần trên không phận Nga trong tháng qua.

Ngại lộ bí mật sẽ đánh Ukraine ?

Mỹ đã làm đúng theo quy định là báo trước 72 giờ, lẽ ra chuyến bay do thám của Mỹ trên không phận Nga được tiến hành từ ngày 14 đến 16.4.

Nhưng 72 giờ trước khi thực hiện chuyến bay này, chính phủ Nga báo cho Bộ Ngoại giao Mỹ biết là họ không cho phép thực hiện.

Việc Nga cấm Mỹ bay do thám là bất thường, vì lý do duy nhất để hủy các chuyến bay này-tuân thủ OS-là an toàn bay bị đe dọa, như thời tiết xấu.

Lệnh hủy của Nga xảy ra vào lúc sự bất đồng càng tăng cao giữa Nga và phương Tây về cuộc khủng hoảng Ukraine, sau khi lính Nga tiến vào bán đảo Crimea hồi tháng 3, rồi xảy ra những vụ người đòi độc lập khỏi Ukraine cướp trụ sở chính quyền và gây bất ổn ở miền đông Ukraine. Mỹ và phương Tây đã nói các điệp viên Nga đứng sau kích động này.

Lệnh hủy làm giảm giá trị chủ trương kiểm soát vũ khí để bảo vệ an ninh toàn cầu,do chính phủ Tổng thống Mỹ Barack Obama khởi xướng. Gần đây, Nga bị tố cáo vi phạm và phớt lờ các thỏa thuận về kiểm soát vũ khí, gồm Hiệp ước giải trừ vũ khí hạt nhân SART mới (ký năm 2010) và Hiệp ước Lực lượng hạt nhân(ký năm 1987).

Theo báo Washington Post dẫn lời các quan chức Mỹ, quyết định hủy bay nhằm không cho Mỹ do thám việc Nga tập trung quân đông ở vùng biên giới giáp Ukraine và Đông Âu.

Cho đến tuần này, các chuyến bay đã cung cấp những tấm không ảnh, chụp  việc Nga triển khai quân ở gần Ukraine và gần các nước thành viên NATO ở Đông Âu, là những quốc gia lo sợ Nga sẽ mở cuộc các cuộc tấn công quân sự.

Hiện các cơ quan tình báo Mỹ vẫn tiếp tục theo dõi sát các hoạt động của quân Nga, bằng cách sử dụng vệ tinh chụp ảnh. Lầu Năm Góc đã nói khoảng 40.000 quân Nga cùng xe tăng và xe bọc thép, đã được triển khai, có vẻ như sắp tiến hành một chiến dịch quân sự.

Các báo cáo tình báo mới cũng nêu Moscow đang tập kết quân ở Crimea, nơi có nhiều xe tăng T-72 được đưa lên các toa xe lửa. Các quan chức Mỹ sợ cuộc động binh này là một phần trong kế hoạch Nga đánh tổng lực vào miền đông Ukraine.

Một quan chức Mỹ biết chuyện về vụ hủy bay của Nga, nói: theo OS, lý do duy nhất để hủy bay tuần tra là an toàn bay, nhưng Mỹ nói đó không phải là lý do chính đáng để Nga hủy: “Họ đã sẵn sàng làm gì đó với Ukraine nên không muốn bị chúng tôi dòm ngó”.

Caitlin Hayden, người phát ngôn của Hội đồng an ninh quốc gia (NSC, ở Nhà Trắng) từ chối bình luận, nhưng nói Mỹ và các đồng minh châu Âu trong tháng 3 qua đều có các chuyến bay do thám/tuần: “Các chuyến bay này cung cấp các thông tin có ích về hoạt động quân sự Nga gần Ukraine”.

Bà Hayden cũng nói OS giúp tăng cường sự tin cậy lẫn nhau và minh mạch giữa 34 nước thành viên, góp phần an ninh cho châu Âu bằng cách cung cấp thông tin và hình ảnh về quân Nga, và cho phép các chuyến bay giám sát kiểm tra được sự tuân thủ các thỏa thuận kiểm soát vũ khí.

JCS đòi cấm, ngành ngoại giao muốn cho

Vụ Nga hủy chuyến bay do thám cũng khiến các quan chức an ninh Mỹ đang “xúi” Tổng thống Obama có hành động trả đũa tương tự: không cho Nga bay do thám trên không phận Mỹ, vốn sử dụng một kiểu máy bay mới có gắn các thiết bị cảm ứng hiện đại.

Nga đang chờ Mỹ cấp giấy phép cho chiếc TU-214ON, một trong hai chiếc bay do thám mới của chương trình OS. Nó sẽ được gắn máy chụp ảnh kỹ thuật số, radar hiện đại cùng các thiết bị hồng ngoại tuyến.

Theo một số quan chức Mỹ, Nga có quyền giám sát số vũ khí hạt nhân của Mỹ (trong thỏa thuận kiểm soát vũ khí song phương), và chiếc TU-21ON có thể kiểm tra nguồn vũ khí hạt nhân của Mỹ một cách chính xác và chi tiết, đến độ khiến các lãnh đạo quân sự và tình báo Mỹ sẽ rất khó chịu, bực bội.

Thông tin cho biết Hội đồng tham mưu quân đội Mỹ (JCS) và tình báo Mỹ trong vài tuần qua đã lặng lẽ hối thúc Nhà Trắng không cấp giấy phép mới cho chiếc TU-214ON. Và Nhà Trắng bắt đầu xem xét. Vụ xin giấy phép này đã bị Mỹ “treo” từ năm ngoái, rất lâu trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng Ukraine.

Cuộc họp liên cơ quan đầu tiên ngày 16.4 không đạt được sự đồng thuận,nên còn phải chờ Tổng thống Obama họp với NSC, theo một quan chức giấu  tên cho biết. Các nghị sĩ đảng Cộng hòa  Howard “Buck” McKeon và Mike Rogers cũng viết thư ngày 15.4 đề nghị ông Obama không cấp giấy phép cho máy bay Nga.

Nhưng Bộ Ngoại giao Mỹ nói Mỹ phải tuân thủ Hiệp định OS và cấp phép cho máy bay Nga, sau khi họ vừa cùng Nga đạt được một thỏa thuận (ít ra là về nguyên tắc) qua đó buộc các tay dân vệ thân Nga ở miền đông Ukraine buông súng và trả lại trụ sở cho chính quyền địa phương.

Khủng hoảng Ukraine làm phức tạp thêm thủ tục cấp phép cho chính quyền Mỹ: quân đội Ukraine không tái chiếm được các thành phố đã lọt vào các tay súng thân Nga.

Lãnh đạo các nước phương Tây nói thẳng, rằng những tay súng ấy có chỉ huy là những “đặc vụ” thuộc lực lượng đặc nhiệm Spetsnaz của Nga. Họ mặc quân phục không phiên hiệu ,như các người lính từng đến tiếp quản Crimea hồi tháng 3.

Một quan chức cấp cao Mỹ nói: “Đây không phải chuyện cãi cọ giữa Mỹ với Nga. Các đồng minh và đối tác lệ thuộc OS để có thông tin về Nga, vì họ không có điều kiện do thám như Mỹ”.

VuNguyen

Vu Nguyen

VuNguyen

Posted by VuNguyen

: