Hôm 21/01, quân nổi dậy đã chiếm được sân bay Donetsk sau một trong những trận đánh khốc liệt nhất của cuộc chiến. Quân nổi dậy bắt giữ được một nhóm lính chính phủ đã mệt rã rời.
Những người thua trận bị diễu đi khắp phố Donetsk. Họ bước chậm chạp, đầu cúi gằm – trong lúc đám đông hò hét chất vấn.
Một trong những người bị bắt là Thượng sĩ năm nay 37 tuổi, Anatoly Svyryd, nhìn vô định về phía trước.
Anh vừa lê bước vừa bảo vệ cánh tay phải bị băng bó.
Anh cũng lờ đi những lời thóa mạ nhằm vào mình. Tù binh bị buộc phải quỳ xuống, rồi chở đi nơi khác giam giữ.
Vợ anh, Oksana, đã đơn độc đi suốt hành trình tới vùng đất do quân nổi dậy giam giữ để đưa được chồng về. Trong lần đầu tiên thử đi qua biên giới, cô bị quân nổi dậy bắt luôn làm tù nhân.
Họ tra hỏi và thả cô ra sau 10 ngày. Nhưng trải nghiệm này không làm cô nhụt chí.
Cô phải giải thích với cậu con trai 8 tuổi, Mark, về kế hoạch của mình.
“Khi tôi đi, con trai tôi bắt đầu khóc,” cô kể.
“Nó nói, ‘Mẹ ơi, đừng đi.’ Nó còn bé nhưng chín chắn lắm.
“Tôi đặt nó ngồi xuống và giải thích tình hình cho con: ‘Mark, con lớn rồi, con đã biết và hiểu nhiều chuyện.’
“Và tôi thành thật nói với con, ‘Mark, mẹ đi Donetsk. Và mẹ sẽ đưa cha về.”
Cô vừa nói vừa cố không khóc.
“Con tôi vẫn chưa biết là cha nó đang bị cầm tù, nó chỉ biết là cha đang đi chiến trận mà không biết là cha bị giam giữ rồi.
“Thế nên tôi nói: Mark, mẹ sẽ cố gắng đưa cha con về từ Donetsk. Tôi nói thật với con, và nó hiểu,” cô kết luận.
Vấn đề tình cảm
Cô Svyryd được Vladimir Ruban, một cựu quân nhân người Ukraine giúp đỡ.
Năm ngoái, ông Ruban bắt đầu giàn xếp việc thả tù binh. Ban đầu, phe nổi dậy không mấy tin tưởng ông. Họ bắt giữ ông cùng các tù binh khác và dọa giết.
“Nguyện vọng duy nhất của chúng tôi là không bị chết vì dao, hay chặt đầu, mà cách chết xứng đáng nhất đối với một người lính là bị đạn bắn,” ông nói.
“Đó là mong muốn duy nhất vào thời điểm đó, được chết trong danh dự, khi lúc đó sự việc đã rõ ràng rằng chúng tôi không nhận được trợ giúp và hầu như không có cơ hội chống trả.”
Ông Ruban và đồng đội sau đó được thả. Ông dần dần xây dựng được sự đồng thuận nhất định từ cả hai phía. Trong năm qua, ông đã thương lượng cho tới hơn 600 tù binh được thả.
“Cả hai bên cùng tin tưởng chúng tôi,” ông nói. “Chúng tôi không đứng về bất kỳ phe nào trong cuộc xung đột này, chúng tôi không thu thập thông tin, cũng không ghi chép, ghi âm lại cuộc đối thoại nào hay truyền thông tin cho bất kỳ ai khác.”
Số phận của những người bị giam giữ của cả hai phía là vấn đề tình cảm duy nhất trong toàn bộ cuộc xung đột này.
Nếu có thỏa thuận hòa bình nào giữa Ukraine và phe nổi dậy ở đây, thỏa thuận này sẽ phải kèm theo quy định đầy đủ về việc trao đổi tù binh.
Ngay lúc này, cả chính quyền và quân nổi dậy cùng hứa sẽ thả những tù binh bị thương.
“Chúng tôi sẽ cố gắng trao trả những người bị thương ngay lập tức bởi vì những người đó đã mất chân, mất tay,” Dariya Morozova nói – bà là người phụ trách cơ quan nhân quyền của phe nổi dậy ở Donetsk.
“Chẳng có lý do nào khiến họ ở lại đó. Họ cũng có thể về lại Ukraine và để được cứu chữa. Những người khác sẽ lần lượt được trao đổi.”
Trong số những tù binh còn lại có thể có chồng của cô Svyryd, anh Anatoly. Các nhà thương thuyết nói vị thượng sĩ có thể sẽ được thả trong tuần này.
Vợ của anh sẽ ở đó, chờ đợi trong vùng lãnh thổ của quân nổi dậy, cho tới lúc điều đó xảy ra.
